Το Σάββατο, 17 Μαΐου, στην αίθουσα εκδηλώσεων της Ποντιακής Κοινότητας Μελβούρνης και Βικτώριας, έγινε η παρουσίαση του βιβλίου “Flames in the Water, Tears in the Sea” του Καθηγητή Con Aroney, στο πλαίσιο των ετήσιων εκδηλώσεων που διοργανώνει η Συντονιστική Επιτροπή Ποντιακών Σωματείων Μελβούρνης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.
Το εν λόγω βιβλίο έχει ως κύριο θέμα του την Καταστροφή της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922, και την τραγωδία των Ελλήνων και Αρμενίων κατοίκων της, αλλά και των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας, που είχαν καταφύγει στη Σμύρνη τον Σεπτέμβριο του 1922.
Μετά από την ήττα του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Μικρά Ασία στα μέσα του Αυγούστου 1922, και την υποχώρησή του προς τα παράλια του Αιγαίου Πελάγους, εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες από τα ενδότερα της Μικράς Ασίας, καταδιωκόμενοι από τον στρατό του Μουσταφά Κεμάλ, και ακόμη περισσότερο από τους Τσέτες (άτακτα ένοπλα σώματα Τούρκων πολιτών), κατέφυγαν στη Σμύρνη, με την ελπίδα από εκεί να επιβιβασθούν σε πλοία που θα τους μετέφεραν στα παρακείμενα ελληνικά νησιά και στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Σε μισό εκατομμύριο υπολογίζεται ο αριθμός των Ελλήνων που βρίσκονταν στην προκυμαία της Σμύρνης, όταν η πόλη πυρπολήθηκε από τους Τούρκους στα μέσα Σεπτεμβρίου 1922 (με το νέο ημερολόγιο).
Τραγικές είναι οι εικόνες που περιγράφει στο βιβλίο του ο Con Aroney για το δράμα των απροστάτευτων Ελλήνων στην προκυμαία της Σμύρνης, με τις φλόγες της πυρκαγιάς να πλησιάζουν στην παραλία, τον αποπνικτικό καπνό και τις στάχτες να τους πνίγουν, ενώ παράλληλα οι Τσέτες έσφαζαν ανυπεράσπιστους ανθρώπους, βίαζαν γυναίκες, και έκλεβαν τα λίγα υπάρχοντα των Ελλήνων. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που στην απελπισία τους πηδούσαν στη θάλασσα και πνίγονταν.
Διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου του Con Aroney που περιγράφουν αυτό το δράμα των Ελλήνων, μου ήρθε στη μνήμη η αναφορά της Μαρίας Ρεπούση στα ίδια γεγονότα στην ακόλουθο παράγραφο τεσσάρων γραμμών στο βιβλίο της ντροπής «Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού – Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια»:
«Ένα χρόνο μετά, οι τουρκικές δυνάμεις, με ηγέτη τον Κεμάλ, επιτίθενται και αναγκάζουν τα ελληνικά στρατεύματα να υποχωρήσουν προς τα παράλια. Στις 27 Αυγούστου 1922 (σημείωση: με το παλιό ημερολόγιο) ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα».
Στην παραπάνω παράγραφο η λέξη «χιλιάδες» είναι ασαφής, καθότι μπορεί να ερμηνευθεί με πολλούς τρόπου, όπως δέκα με είκοσι χιλιάδες, ενώ στην πραγματικότητα ήταν εκατοντάδες χιλιάδες.
Επιπλέον, δεν γίνεται λόγος για την πυρκαγιά που κατέστρεψε τις ελληνικές και αρμενικές συνοικίες, και για τις βιαιοπραγίες των Τούρκων, αποτέλεσμα των οποίων, σύμφωνα με έγκυρες ιστορικές πηγές, ήταν 100.000 άτομα να χάσουν τη ζωή τους, και 160.000 άντρες να σταλούν στα ενδότερα της Μικράς Ασίας, όπου οι περισσότεροι εξολοθρεύτηκαν.
Και να σκεφθεί κανείς πως το εν λόγω βιβλίο είχε εκδοθεί από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, για λογαριασμό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, το 2006.
Ευτυχώς που μετά από τις έντονες αντιδράσεις των Μικρασιατικών και Ποντιακών Σωματείων της Ελλάδας το βιβλίο αποσύρθηκε έναν χρόνο αργότερα.
Η Μαρία Ρεπούση, η οποία ως Επίκουρος Καθηγήτρια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ήταν επικεφαλής της ομάδας συγγραφέων του εν λόγω βιβλίου, σήμερα είναι μέλος του Ελληνικού Κοινοβουλίου…
Ιστοριογραφικό το βιβλίο του καθηγητή Con Aroney
Η σύντομη περιγραφή του βιβλίου στο οπισθόφυλλό του το χαρακτηρίζει ως “historic novel” – ιστορικό μυθιστόρημα. Ο όρος αυτός, κατά τη γνώμη μου, αδικεί το βιβλίο, γιατί τα γεγονότα που περιγράφει είναι όντως ιστορικά, και οι λίγες αναφορές σε κάποια φανταστικά πρόσωπα είναι απόλυτα πιστευτές, όταν τις εντάξουμε στα γεγονότα που διαδραματίσθηκαν την περίοδο εκείνη. Γι’ αυτό, κατά την άποψή μου, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μυθιστόρημα.
Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Καθηγητή Γιώργου Μπαμπινιώτη δίνει τον ακόλουθο ορισμό του όρου «ιστοριογραφία»:
«Η έκθεση γεγονότων του παρελθόντος με λογοτεχνικό τρόπο και με βάση την κριτική έρευνα, την παράδοση και την προσωπική εμπειρία». Το βιβλίο του Καθηγητή Aroney ικανοποιεί και τις τέσσερις από τις προϋποθέσεις του παραπάνω ορισμού.
Εκτός από τις έρευνες που έχει κάνει ο κ. Con Aroney, είχε και τις βιωματικές εμπειρίες του παππού και της γιαγιάς του, όπως τις άκουσε από τη μητέρα του. Ο παππούς και η γιαγιά του, οι οποίοι κατάγονταν από τις κωμοπόλεις Τσεσμέ και Αλάτσατα αντίστοιχα, είχαν ζήσει τα γεγονότα πριν μεταναστεύσουν στην Αυστραλία, ο παππούς του το 1915 μετά τους πρώτους διωγμούς, και η γιαγιά του το 1922, μετά την πυρπόληση της Σμύρνης και τον ξεριζωμό του ελληνικού στοιχείου από την Μικρά Ασία.
Ως εκ τούτου, παράλληλα με την εξιστόρηση των γεγονότων, το βιβλίο του Καθηγητή Aroney μας δίνει και την ανθρώπινη διάσταση, όπως αυτή αναδύεται από τα δραματικά επεισόδια που περιγράφει, κάτι που δεν γίνεται με τα βιβλία της ιστορίας.
Αυτή, κατά την άποψή μου, είναι η διαφορά μεταξύ της ιστορίας και της ιστοριογραφίας, και εδώ, κατά την άποψή μου, έγκειται η μεγάλη αξία του βιβλίου του κ. Con Aroney, καθότι μας δίνει εναργέστατα σκηνές από το δράμα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, οι οποίοι όχι μόνο ξεριζώθηκαν από τα πάτρια εδάφη στα οποία έζησαν οι πρόγονοί τους για τρεις χιλιάδες χρόνια, αλλά και άφησαν πίσω εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, ενώ οι ίδιοι είχαν υποβληθεί σε ανείπωτα μαρτύρια.
Ως «Γκιούρ Ισμίρ» – Σμύρνη των απίστων – χαρακτήριζαν οι Τούρκοι την Σμύρνη πριν από την καταστροφή της. Τότε ο ελληνικός πληθυσμός της ήταν γύρω στις 160.000, όταν ο πληθυσμός της Αθήνας, πρωτεύουσας της Ελλάδας, ήταν 120.000.
Η αναγνώριση της Καταστροφής της Σμύρνης από το περιοδικό του οργανισμού “The Order of Australia”
Μια και ο λόγος για διωγμούς και ξεριζωμούς, αξίζει να μεταφέρω εδώ μέρος από τα σχόλια του “The National Magazine of the Order of Australia Association”, τεύχος 35, Φθινόπωρο 2014, για την ιστορική σημασία του βιβλίου του Καθηγητή Con Aroney:
«Αποτελεί ανησυχητική ένδειξη για μια πολιτισμένη κοινωνία το γεγονός ότι στην εποχή μας έχουμε συμβιβασθεί με φρικαλεότητες όπως το Ολοκαύτωμα, οι σφαγές στην Ρουάντα, οι εξοντώσεις εθνικών μειονοτήτων στην Βαλκανική χερσόνησο, οι σφαγές του Μάι Λάι, σε βαθμό που η Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 έχει διαφύγει από την προσοχή μας. Το βιβλίο του Con Aroney μας διδάσκει πως ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε».
Η διατύπωση της τελευταίας πρότασης στην αγγλική γλώσσα έχει ως εξής:
“Con Aroney’s novel reminds us never to forget”. Η έκφραση “never to forget” παραπέμπει συνειρμικά στην έκφραση “Lest we forget” που χρησιμοποιείται στην Αυστραλία την 25η Απριλίου, γνωστή ως ANZAC Day, για τη μνήμη των πάνω από 8.000 Αυστραλών στρατιωτών, που σκοτώθηκαν από τον τουρκικό στρατό κατά την απόβασή τους στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης στις 25 Απριλίου 1915. Τότε η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν σύμμαχος της Γερμανίας.
Τα παραπάνω σχόλια αποκτούν ιδιαίτερη σημασία όταν λάβουμε υπόψη πως το περιοδικό στο οποίο δημοσιεύονται, διαβάζεται από χιλιάδες Αυστραλούς πολίτες, οι οποίοι έχουν τιμηθεί με διάφορα μετάλλια του Order of Australia, για τις σημαντικές υπηρεσίες που έχουν προσφέρει στην κοινωνία στους τομείς των δραστηριοτήτων τους.
Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε ευγνώμονες που ο Καθηγητής Con Aroney, τρίτης γενιάς Ελληνο-Αυστραλός, με το βιβλίο του “Flames in the Water, Tears in the Sea”, γραμμένο στην αγγλική γλώσσα, έφερε στην επικαιρότητα την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.
Σημαντική για το περιεχόμενό της είναι η Αφιέρωση στην αρχή του βιβλίου, την οποία δίνω στο τέλος της στήλης όπως είναι διατυπωμένη στην αγγλική γλώσσα, για να μην θεωρηθεί πως την έχω παραλλάξει στη μετάφραση.
Επεξηγηματικά αναφέρω πως ο Asa Kent Jennings ήταν Αμερικανός ιερωμένος, με τις πρωτοβουλίες του οποίου σώθηκαν γύρω στις 300.000 από τους καταδιωκόμενους Έλληνες, που είχαν καταφύγει στην προκυμαία της Σμύρνης το Σεπτέμβριο του 1922.
Η διάσωση έγινε μόνο μετά από τις απεγνωσμένες προσπάθειες του Asa Kent Jennings, ο οποίος τελικά έπεισε τις ελληνικές αρχές να στείλουν πλοία για τη διάσωση των εγκλωβισμένων Ελλήνων, καθώς και τους πλοίαρχους των Αμερικανικών πλοίων στο λιμάνι της Σμύρνης να κάνουν το ίδιο. Για αυτό το τεράστιο έργο του ο Καθηγητής Aroney χαρακτηρίζει τον Asa Kent Jennings ως έναν από τους μεγάλους ανθρωπιστές του 20ού αιώνα. Η αφιέρωση έχει ως εξής:
Dedication
This book is dedicated to Asa Kent Jennings, the lion of the quay, the courageous Girdis and Caristinos families and all the other heroes of the Asia Minor Catastrophe.
